Journal number 3 ∘ Amiran Berdzenishvili ∘ Kakha Ketsbaia ∘
Globalization and Traditional Religions

The work reviews the challenges in the relatonships of globalizaton and traditonal religions, specifically, the main varieties of response on globalizaton as objective process in religion sphere.

As a result of research analysis are exposed three positions: 1) complete or partially tailoring to globalization process; 2) counter-globalization and criticism and 3) the; personal alternative; all of them are observed almost in all religions. The first position belongs to: Judaism, Catholicism, protestants and Sunites trend of Islam. In the second raw are placed Islam and the Russian Orthodox; the third position involves euro-asian pagan and certain traditional trends inside religions. The Georgian Orthodox Church reveals reasonable approach towards this globalization, the basis of which is the understanding which will promote cultural and religious retention of an identity.

Is should be noted in the final part of the article that generally the globalization doesn’t contradict the religious faith. Therefore, it is baseless to assume disappearance of religions and religious features while the globalization epoch.

Keywords: Globalization; Westernization; Traditional Religions; Religious Identity; Religious Globalization; Secularization.

გლობალიზაცია და ტრადიციული რელიგიები

 გლობალიზაციისა და რელიგიის ურთიერთობის პრობლემა ცალკე მეცნიერული კვლევა-ძიების საგანია. ამჯერად ჩვენი ინტერესის ობიექტია ტრადიციული რელიგიების დამოკიდებულება გლობალიზაციისადმი. კერძოდ, რა მიმართებაშია აღნიშნულ პროცესთან ტრადიციული რელიგიები, როგორია მათი პოზიცია და შესაძლებელია თუ არა ამ მხრივ გარკვეული კანონზომიერების დადგენა -ამ საკითხთან დაკავშირებით არსებულ მეცნიერულ გამოკვლევებზე (პირველადი და მეორადი წყაროები)დაყრდნობითა და ფაქტობრივი ანალიზის საფუძველზე ძირითადი პოზიციიების გამოკვეთა. 

საკვანძო სიტყვები: გლობალიზაცია, ვესტერნიზაცია, ტრადიციული რელიგიები, რელიგიური იდენტობა,  რელიგიური გლობალიზაცია, სეკულარიზაცია.  

გლობალიზაცია და ტრადიციული რელიგიები: პრობლემები, მიდგომები, ხედვები

  კულტურათა ურთიერთზეგავლენისა და დიალოგის ახალი გლობალიზაციური ხასიათის ახსნისას ბევრი მკვლევარი კაცობრიობის ერთიანობის ზრდასა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების პროგრესს ეყრდნობა, რაც ერთიანი მსოფლიო ბაზრის შექმნაში, სერვისის სფეროს ზრდასა და სხვა მატერიალურ ფაქტორებში პოვებს თავის გამოხატულებას [1, გვ: 6]. ასეთ ვითარებაში აუცილებელი ხდება ამ პროცესებში სულიერი ფაქტორების როლის დადგენა. აქედან გამომდინარე აქტუალურობას იძენს საკითხი გლობალიზაციისა და მსოფლიო რელიგიების ურთიერთმიმართების შესახებ.

ისმის კითხვა: რა როლს ასრულებს გლობალიზაციის პროცესში რელიგია და, პირიქით, არის თუ არა რელიგია დამოუკიდებელი, სუვერენული ფაქტორი, თუ დამოკიდებულია სხვა, მატერიალურ ფაქტორებზე, რაც გარკვეულწილად განსაზღვრავს გლობალიზაციის პროცესს? როგორია გლობალიზაციისადმი რელიგიური დამოკიდებულების ხასიათი და მრავალი მსგავსი საკითხი აუცილებელი მსჯელობის საგანია.

გარკვეული აზრით, შეიძლება ითქვას, რომ გლობალიზაციის პროცესი ინტერნაციონალური ხასიათისაა, თუმცა საკუთარი ფუნდამენტური ფასეულობითი ორიენტაციით ის დასავლური მოვლენაა, მაგრამ ეს აზრი მთლად სწორი ვერ იქნება იმის გათვალისწინებით, რომ მსოფლიო მასშტაბით, ისტორიულად ამ საქმეში ევროპის  წვლილი უფრო მოკრძალებულია, ვიდრე ამერიკისა. ფაქტია, რომ გარკვეული აზრით თვით ევროპა განიცდის ამერიკის გავლენას, ე. წ. ვესტერნიზაციას. ადამიანის უფლებათა ამერიკული გაგება და პიროვნების თავისუფლება, ამერიკული დემოკრატიის პრინციპები საგანთა ე. წ. ახალ წესრიგთან მიმართებით უფრო ადეკვატურია. ის უფრო უარყოფს ძველ, ტრადიციულ ავტორიტეტებსა და პრივილეგიებს, ვიდრე ევროპული პატერნალისტური და პარტიკულარული წარმოდგენები [2, გვ: 27]; რთული და წინააღმდეგობრივი რეალობის გაუხეშებით, ბევრი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ გლობალიზაცია იგივე ამერიკანიზაციაა. რატომღაც, ფასეულობათა ამერიკული სისტემა და საზოგადოების მოწყობის შესახებ ამერიკული წარმოდგენები დღევანდელი `მსოფლიო ახალი წესრიგის~ ადეკვატური აღმოჩნდა. რელიგიური პოზიციებიდან გლობალიზაციის პროცესის კრიტიკოსები მას ბრალს ზესეკულარიზაციასა და რელიგიური ფასეულობების ნგრევაში სდებენ, რაც საფრთხეს უქმნის რელიგიურ იდენტურობას. ამიტომაც სახეზეა გლობალიზაციისადმი უნდობლობა, რაც სავსებით კანონზომიერი მოვლენაა. აქედან გამომდინარე, იკვეთება გლობალიზაციის პროცესისადმი რელიგიური დამოკიდებულების სხვადასხვაობა.  ყველა რელიგიას ამ პროცესისადმი საკუთარი პოზიცია გააჩნია, თუმცა რეალური მდგომარეობის ლოგიკურ-ისტორიული ანალიზი, ხშირ შემთხვევაში, მრავალი გავრცელებული აზრის საპირისპიროს მტკიცების საშუალებასაც იძლევა. ამ შემთხვევაში მხედველობაშია ის ფაქტი, რომ XX საუკუნის მეორე ნახევარში დასავლეთ ევროპის თითქმის ყველა ქვეყანაში, ყოველგვარი გლობალიზაციის გარეშე დამკვიდრდა სეკულარული ღირებულებები, რომ არაფერი ვთქვათ ე. წ. კომუნისტური სამყაროს ქვეყნებზე, რომლებიც არა მარტო სეკულარიზებული, არამედ მებრძოლი ათეისტური ქვეყნები იყვნენ, რაც ვერაფრით ვერ დაუკავშირდება გლობალიზაციის პროცესს. აქ სეკულარიზაციის პროცესი ნაციონალური კულტურების განვითარების ლოგიკის კვალდაკვალ მიმდინარეობდა. ამიტომ ამ შემთხვევაში არარელიგიურობას გლობალიზაციას ვერ დავაბრალებთ, თუმცა იმასაც ვერ ვიტყვით, რომ იგი გავლენას არ ახდენს მასზე.

უნდა ითქვას, რომ გლობალიზაციის ფაქტორები შეიძლება უმეტესწილად ხელს უწყობს რელიგიურობის ზრდას, დამკვიდრებული ტრადიციული რელიგიური ინსტიტუტების არსებობასა და ფუნქციონირებას საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. მაგრამ, გლობალიზაცია არ ნიშნავს ურელიგიობას (მაგალითად, ოჯახური ფასეულობების პროპაგანდა, ევროპაში ისლამის გავრცელებისათვის ხელის შეშლა და სხვა). შეიძლება ითქვას, რომ გლობალიზაციის პროცესი საზოგადოებრივ ურთიერთობებში სეკულარული სისტემის რელატივიზებას ახდენს. ამდენად, იგი კი არ ანგრევს რელიგიურ ცნობიერებას, არამედ ცვლის მას, გარკვეული კორქტივები შეაქვს საზოგადოებაში, მისი ფუნქციონირების პროცესში. ამიტომ ამ პროცესისადმი ყველაზე მწვავედ და ადეკვატურად რეაგირებას რელიგია ახდენს [3, გვ: 9].

თავის მხრივ, გლობალიზაციასაც აქვს საკუთარი `სულიერი~ საფუძვლები. ასეთია რელიგიური ფასეულობათა სისტემა და ამერიკული საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი რელიგიის როლი ერის ცხოვრებაში (იგი შექმნილია პროტესტანტიზმის, ძირითადად კალვინიზმის წიაღში XVIII ს-ში), რომელსაც რამდენიმე ძირითადი ნიშანი აქვს: 1) რელიგიური ორგანიზაციის რეალური თანასწორობა სახელმწიფოს წინაშე. ამიტომაც აშშ-ში მიუღებელია სახელმწიფოებრივად პრივილეგირებული დენომინაციის არსებობა (სახელმწიფო არცერთ რელიგიურ ორგანიზაციას არ უწევს არანაირ პოლიტიკურ და ფინანსურ დახმარებას და ამავე დროს არც ხელს უშლის მათ საკუთარი მისიის განხორციელებაში); 2) რელიგიური ცხოვრების ნებაყოფლობითი ხასიათი და საზოგადოებისა და სახელმწიფოს არსებობის დემოკრატიული ფორმის პირველადობა; 3) ამერიკული რელიგიური ცხოვრებისათვის დამახასიათებელი რელიგიური პრინციპი, რომელიც სულ უფრო და უფრო ნორმის სახეს იძენს _ დემოკრატიის პრინციპებისა და ადამიანის უფლებების აყვანა (უფრო სწორად მიახლოება) რელიგიური პრინციპის დონეზე. რელიგია დემოკრატიული და სამოქალაქო თავისუფლების სულიერი მატარებელი ხდება; 4) ოჯახური ფასეულობები ნაკლებად ექვემდებარება გადაფასებასა და გადააზრებას; 5) წინა პლანზეა სოციალური ტოლერანტობის, ქველმოქმედების როლი, რაც უკანა პლანზე გადასწევს რიტუალებსა და ასკეტიზმს. 6) პერსპექტივაში _ პირადი პასუხისმგებლობის კულტივირება და მორწმუნის თავისუფალი არჩევანის როლის ზრდა და მისადმი პატივისცემა. შეიძლება ითქვას, რომ ყოველივე ეს გლობალიზაციის სულიერ საფუძვლებს წარმოადგენს, ანუ რელიგიურ შეფერილობას აძლევს მას, რაც იმას ნიშნავს, რომ გლობალიზაცია მთლიანად არ არის დაცლილი რელიგიურობისაგან, თუმცა ეს არ არის ტრადიციული გაგებით რელიგიურობა და რელიგია. Gგლობალიზაცია, ამ აზრით, თავად წარმოადგენს რაღაც `ახალ რელიგიას~ და სწორედ ამ პუნქტში იწვევს იგი შეშფოთებას და მისთვის წინააღმდეგობის გაწევის სურვილს. თუმცა ფაქტია, რომ ყოველივე ამის პარალელურად აშშ-ში დღესაც არსებობს გავლენიანი ქრისტიანული კონფესიები, რომლებიც კონსერვატიულ საღვთისმეტყველო შეხედულებას ემყარებიან. ასე რომ, რეალობა მეტად რთული და ანტინომიურია, როგორც იტყვიან, `აქ ყველაფერი სატანურ გრიგალებშია გახვეული~ (დოსტოევსკი), ყოველივეს გააზრება და სათანადო დონეზე შეფასება ხშირ შემთხვევაში შეუძლებელია [4, გვ: 17].

გლობალური ფასეულობები თავის გზას უფრო ადვილად მაშინ იკვლევს, როდესაც ტრადიციული კულტურები კრიზისს განიცდის. ამიტომ გლობალიზაციაზე არანაკლებ საშიში უნდა იყოს ტრადიციული კულტურების კრიზისი და დეგრადაცია. გარდა ამისა, გლობალური ფასეულობები ანგრევს რელიგიასთან კავშირის მქონე პოლიტიკურ იდეოლოგიებს, ამიტომ, ამ პროცესისადმი ადეკვატური რეაქცია ისეთ რელიგიებს აქვთ, რომლებიც ნაკლებად არის პოლიტიზებული. ასეთ ვითარებაში ჩნდება გლობალიზაციის ახალი სახე _ გლობალიზაცია რელიგიური ნიშნით, ანუ რელიგიური გლობალიზაცია. წესით, გლობალურობის პრეტენზია ყველა რელიგიას უნდა ჰქონდეს, მაგრამ ამ შემთხვევაში `ბუნებრივ რელიგიებს~ ენაცვლება `ხელოვნური რელიგია~, რომელსაც გლობალურობის მეტი პრეტენზია აქვს. ასე რომ, ახალი ცნების _ `თანამედროვე გლობალური რელიგიურობის~ ერთადერთი ნიშანი, რომელიც აშკარად გამოკვეთილია, ჯერჯერობით რელიგიის დეტერიტორიალიზაციაა. ნებისმიერი რელიგია საკუთარ მომხრეებს პოულობს იქ, სადაც ის ისტორიულად არასოდეს არ ყოფილა და ხშირ შემთხვევაში ტრადიციულ გავრცელებას კარგავს რეგიონებში. რელიგიურ შეხედულებათა პლურალიზმი და ეკლექტიზმი ვრცელდება არამარტო სხვადასხვა საზოგადოების, არამედ მორწმუნეთა ინდივიდუალური ცნობიერების დონეზეც. ყოველივე ამისადმი ადამიანი, მით უმეტეს მორწმუნე, შეუძლებელია გულგრილი იყოს. ადამიანებს არ შეუძლიათ არ გამოთქვან თავიანთი პროტესტი, როდესაც მათი ინტერესები ირღვევა.

გლობალიზაციას მოაქვს არამარტო სიკეთე, არამედ ძალზე მტკივნეული ცვლილებები და ახალი პრობლემები. ამიტომაც იგი არ საჭიროებს არც აპოლოგიას და არც ზედმეტ კრიტიკას. ეს არის ჩვენგან დამოუკიდებელი პროცესი, რომლის შეჩერება ჩვენ არ ძალგვიძს. დღეს ეს პროცესი არის არამარტო ფაქტი, არამედ მოქმედების რეალური პროგრამა, რომელთანაც მიმართების მრავალი სახეობა არსებობს. გარკვეული მეცნიერებები აღწერს მას, ფილოსოფია მის გაგებას ცდილობს, ხოლო რელიგია _ რელიგიურ აღქმას, შეგრძნებას. ამდენად, რელიგია ყველაზე მეტად კრიტიკულია ამ პროცესისადმი.

ამ საკითხთან დაკავშირებით არსებულ მეცნიერულ გამოკვლევებზე დაყრდნობითა და ფაქტობრივი ანალიზის საფუძველზე ძირითადად სამი პოზიცია იკვეთება: 1) გლობალიზაციის პროცესისადმი სრული ადაპტაცია; 2) ანტიგლობალიზმი და კრიტიციზმი; 3) საკუთარი ალტერნატივა; სხვადასხვა დოზით თითოეული მათგანი თითქმის ყველა ტრადიციულ რელიგიაში შეიმჩნევა.

მსოფლიოში მრავალი მაგალითი არსებობს იმისა, რომ აშშ-სგან დაშორებული საზოგადოების წარმომადგენლები ყოველგვარი სერიოზული წინააღმდეგობების გარეშე ახდენენ ადაპტაციას გლობალური ფასეულობების მათ შორის რელიგიის სფეროში. ამ მხრივ ადაპტაციის მაღალი ხარისხით გამოირჩევა ბუდიზმი. ამის მიზეზად რელიგიის სოციალური როლის წინა პლანზე წამოწევა სახელდება. ადაპტაცია ამ შემთხვევაში გულისხმობს ტრადიციული რელიგიის შენარჩუნებას და მის ევოლუციას გლობალური პროცესების მიმართულების გათვალისწინებით (სამხრეთი კორეა, იაპონია, ინდოეთი, ტაილანდი). ამასთან ბუდიზმის შიგნითაც არის ამ პროცესისადმი ტოტალური წინააღმდეგობების ნიშნები (მაგალითად, ზოგიერთი ბუდისტური ქვეყანა, რომელიც ცდილობს ტრადიციული ფასეულობები შეინარჩუნოს იზოლაციის პოლიტიკის გზით). 

 გლობალიზაციას სერიოზულ წინააღმდეგობას უწევს ისლამური ქვეყნების უმრავლესობა (გამონაკლისია მალაიზია, ინდოეთი, რომლებიც იხრებიან გლობალიზაციისკენ. ამ მხრივ ბოლომდე გაურკვეველია თურქეთის პოზიცია). ისლამში, როგორც რელიგიაში, ძევს ის, რაც პრინციპულად შეუთავსებელია გლობალიზაციასთან, დემოკრატიაზე გლობალისტურ წარმოდგენასთან. ეს არის ისლამის მიმდევართა ცხოვრების განსაზღვრული წესი;

რაც შეეხება მართლმადიდებლობას, აქ გლობალიზაციის პროცესისადმი არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება შეინიშნება, თუმცა, მთლიანობაში იგი მას ეწინააღმდეგება. მაგალითად, რუსეთი. ამ პროცესისათვის რუსეთის დამოკიდებულებას ახასიათებს რეალობის იგნორირების ტენდენცია, რომელიც წინააღმდეგობაშია გადაზრდილი და რომელსაც სერიოზული იდეური საფუძველი, გარდა ბიზანტიზმისა, არ გააჩნია. ყოველივე ამის მიზეზი, ალბათ, რუსეთის ისტორიული გზის თავისებურებაშია საძებნი. კერძოდ, საუკუნეების განმავლობაში ეკლესია ბრმად ემორჩილებოდა სახელმწიფოს და მასში რეფორმატორული მოძრაობა თითქმის არ არსებობდა. XX საუკუნის ბოლომდე გლობალიზაციის პროცესის მოწინააღმდეგე იყო კომუნისტური სისტემა და იდეოლოგია. მის წინააღმდეგ ბრძოლაში დასავლეთი მზად იყო დაეცვა ნებისმიერი რელიგიური ცნობიერება. ამჯერად ამ იდეოლოგიის კრახის პირობებში ამ საქმეს აკეთებს ისლამი.

აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ არამარტო ერთი რელიგიის, არამედ ერთი საზოგადოების შიგნითაც არ არის ცალსახად შემუშავებული პოზიცია გლობალიზაციის მიმართ. ასეთ შემთხვევაში არაეთიკურია, რომ საზოგადოების ერთი ნაწილი (ვესტერნიზებული სეგმენტი) ასწავლიდეს სხვებს, თუ როგორ სწორად ირწმუნოს ღმერთი. ამ შემთხვევაში აუცილებელი არ არის ყველა გახდეს პროამერიკული; უბრალოდ სასურველია და მნიშვნელოვანი დამოუკიდებელი არჩევანის გაკეთება კულტურათა მოზაიკურ სიმრავლეში ერთიანობის სასარგებლოდ. თანამედროვე მკვლევარები თვლიან, რომ რელიგიაზე გლობალიზაციის გავლენის საკითხი ერთ-ერთი მეტ-ნაკლებად შესწავლილი და პროგნოზირებადი პრობლემაა. იგულისხმება უცხოური გამოკვლევები. თუმცა ამასთან დაკავშირებით შექმნილი სიტუაცია არაერთგვაროვანია. განიცდის რა გლობალიზაციის მზარდ გავლენას, სხვადასხვა რელიგია მასთან თანაარსებობის თავის ვარიანტს (მშვიდობიანი ან არც თუ ისე მშვიდობიანი) გვთავაზობს.

გლობალიზაცია ერთიანი, ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობათა სისტემის შექმნას გულისხმობს, რომლის საფუძველში დგას ინდივიდი, რაც, თავის მხრივ, არ ემთხვევა ცალკე აღებული რელიგიების საერთო განწყობილებას, რომლისთვისაც მორწმუნეთა ინტერესებია პრიორიტეტული. გლობალიზაცია კი ამოგლეჯს მას ამ კონტექსტიდან და ახდენს მის კონსოლიდირებას ზესაზოგადოებრივ, გლობალურ დონეზე. ასეთი მოდელის პირობებში ინდივიდი აუცილებლად კარგავს ინტერესს საკუთარი, უფრო ვიწრო რელიგიური იდენტურობისადმი. თუმცა კონფესიური, ეთნიკური და კულტურული იდენტურობის საბოლოო გათქვეფის ან გაქრობის დაშვება შეუძლებელია. რაღაც ამის მსგავსის ვარაუდი, ასე თუ ისე, შესაძლებელია, ოღონდ გლობალიზაცია არ დაიყვანება მხოლოდ ინდივიდის პრობლემებზე. გარდა ამისა, საინტერესოა საკითხი გლობალიზაციისა და რწმენის ურთიერთმიმართების შესახებ. უნდა ითქვას, რომ ზოგადად გლობალიზაცია არ ეწინააღმდეგება რწმენას, რადგან რწმენა თავისთავად არ არის აუცილებლად განსაზღვრული რომელიმე კონკრეტული რელიგიური კულტურისადმი კუთვნილებით. პრობლემები ჩნდება მაშინ, როდესაც რელიგიურ მატრიცაზე გლობალიზაცია აღმოჩნდება. გლობალიზაცია არ შეიძლება მორგებული იყოს ყოველი ცივილიზაციის სპეციფიკას, თუმცა მისი მთლიანად იგნორირება მას არ შეუძლია. მიუხედავად ამისა, იგი აშკარად მონაწილეობს ადამიანებს შორის ნორმატიულ ურთიერთიბებში და ბუნებრივია გავლენას ახდენს მორწმუნე ადამიანზე განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ეს უკანასკნელი თავისი რელიგიური ორგანიზაციის წიაღში ვერ პოულობს თანამედროვეობის მწვავე პრობლემების რაციონალურ გაგებას. ასეთ ვითარებაში გლობალიზაცია ავლენს პრეტენზიას ერთგვარი `საერო რელიგიისა~, რომელიც ადამიანებს თანამედროვე სამყაროში ცხოვრების ოპტიმალურ ვარიანტს სთავაზობს და სტიმულს აძლევს საზოგადოების შემდგომ სეკულარიზაციას. ის ზესაზოგადოება, რომელიც მის იდეოლოგიაშია ჩადებული, რელიგიურ ლეგიტიმაციას, რელიგიას, როგორც სისტემის შემქმნელ საწყისს, არ საჭიროებს. რელიგიის როლი მასში დაყვანილია ისეთი საკითხის დარეგულირებაზე, როგორიცაა ოჯახის, მორალისა და სამყაროს თეოსოფიური ხედვა. ოღონდ ეს ტენდენცია მკაცრ წინააღმდეგობაშია იმ სიტუაციასთან, როდესაც ხდება რელიგიის შეჭრა პოლიტიკის სფეროში (მაგ, ისლამი) და, პირიქით, ფაქტია, რომ ისლამი პოლიტიკისაგან განუყოფელია და მისთვის ეს ტრადიციულია. ამ ნიშნით ხასიათდება ქრისტიანული კონფესიები და ინდუიზმიც. გარკვეული აზრით, აპოლიტიკურ ხასიათს ავლენს ბუდიზმი. მიუხედავად ამ ფაქტებისა, რელიგიას ყოველთვის ახასიათებს საერო საქმეებით მეტ-ნაკლები ანგაჟირებულობა. თავის მხრივ, პოლიტიკასთან განუყოფელ კავშირშია გლობალიზაცია და ეს კავშირი უკვე პოლიტიკური ნიშნის მქონეა. გლობალიზაციაზე რელიგიური რეაქცია, შეიძლება ითქვას, არის ნაწილი ურთიერთდაკავშირებული საერთო პასუხების პარადიგმისა მის გამოწვევაზე.

ყოველი რელიგია გლობალიზაციის საკუთარ ხედვას გვთავაზობს და თითოეულ მათგანში ძირითადად ჩადებულია თვითგადარჩენის, თვითშენარჩუნების იდეები და გზები. ერთი დამაჯერებელი ნეგატიური ან პოზიტიური პოზიცია არ არსებობს. როგორც ზემოთ აღინიშნა, დომინანტურია სამი ძირითადი პოზიცია: ადაპტაცია, ბრძოლა და საკუთარი ალტერნატივა.

გლობალიზაციის იდეისადმი მეტ-ნაკლები ადაპტაციით გამოირჩევა პროტესტანტიზმი. პროტესტანტები თავიანთ თავს გლობალიზაციის მონაწილეებად თვლიან. ამ ტიპის ადაპტაციისათვის დიდ ძალებს ხარჯავს კათოლიციზმი, რომელიც მისადმი ფრთხილი დამოკიდებულებით ხასიათდება. იგი მას რამდენიმე მოთხოვნას უყენებს, რომელთა შორის ერთ-ერთი პრინციპულია - `გლობალიზაცია მარგინალობის გარეშე~. გლობალიზაციაზე ადაპტაციის მაღალი ხარისხით, ბუდიზმთან ერთად, ინდუიზმი გამოირჩევა. მისი მიმდევრები მასში ვერანაირ საფრთხეს ვერ ხედავენ. ადაპტაციას აქ აქვს ასიმილაციური ხასიათი. აღმოსავლეთის რელიგიები ადვილად ახდენს გლობალიზაციის იდეის ინკორპორირებას საკუთარ თეოსოფიურ მსოფლმხედველობაში. დაახლოებით ასეთი პოზიცია აქვთ მათ იუდაიზმისა და ქრისტიანობის მიმართაც; გლობალიზაცია მათ არა თუ ხელს არ უშლის, არამედ, პირიქით, ზოგჯერ ის შეიძლება საკუთარი სიმართლის არგუმენტადაც გამოდგეს.

გლობალიზაციის აღქმასთან დაკავშირებით უფრო მეტი სირთულეები ახასიათებს ისლამსა და მართლმადიდებლობას. ისლამთან მიმართებით ამას პოლიტიკური ახსნა აქვს. კერძოდ, იგი უკავშირდება გამწვავებულ წინააღმდეგომას დასავლეთსა და ისლამურ სამყაროს შორის. ქრისტიანობაში კი ეს შეიძლება დაკავშირებული იყოს რუსეთის სტატუსის დაცემასთან [5, გვ. 221]; მეორე ახსნა ამ წინააღმდეგობისა დასავლეთის მხრიდან რელიგიური ექსპანსიის მოტივაციაა. ისლამი გლობალიზაციას აღიქვამს როგორც დასავლეთის ქრისტიანობის მცდელობას მოახდინოს მუსულმანური სამყაროს ტრანსფორმაცია და აქციოს ის საკუთარ მარგინალურ ანალოგად. იგი გლობალიზაციაში ადრეშუასაუკუნეობრივი დაპირისპირებული ურთიერთობის ანალოგს ჭვრეტს. ერთი რამ სავსებით ცხადია, კერძოდ, ადაპტაციის განმსაზღვრელი შეიძლება იყოს გლობალიზაციის პროცესის გარდაუვალობის გაცნობიერება, ისე რომ ის, როგორც კანონზომიერი პროცესი, არ გააუარესებს ცხოვრების წესსა და რწმენას. ზოგიერთი რელიგია საკუთარ კონტრ-პროექტს გვთავაზობს, რომელსაც `ალტერნატიული გლობალიზაცია~ შეიძლება ეწოდოს. ის თითქმის ყველა რელიგიაშია მოცემული და აქ პრინციპულად ახალი არაფერი არ არის. ყველა რელიგია გლობალური ტრიუმფისკენაა მიმართული. მართლმადიდებლობის პრეტენზიები გლობალურ ალტერნატივაზე მეტ-ნაკლებად ისტორიაზეა დამოკიდებული. რაც შეეხება `რელიგიურ გლობალიზაციას~, იგი შეიძლება განხილული იქნეს როგორც დიდი გლობალისტური პროცესის ოპონირება და მასთან ადაპტაციისა და დიალოგის თავისებური ვარიანტი, რაც ახასიათებს ინდუიზმსა და წარმართობას. ევრაზიის რელიგიური იდეოლოგიები კი გლობალიზაციას განიხილავენ როგორც მოცემულობას, ფაქტს, რომელთანაც მიმართებით თვითიზოლაცია დამღუპველია.

რაც შეეხება საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის პოზიციას გლობალიზაციისადმი, ის ნათლად არის გამოხატული სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის სააღდგომო ეპისტოლეში (2006), რომელიც რეალობის იგნორირებას კი არ ახდენს, არამედ გვთავაზობს მისადმი გონივრულ მიდგომას და გლობალიზაციის პროცესის იმგვარ გააზრებას, რომელიც ხელს შეუწყობს კულტურული და რელიგიური იდენტურობის შენარჩუნებას [6, გვ. 1-2].

ყოველივე ზემოთ აღნიშნულთან მიმართებით ასევე ანგარიშგასაწევია ის ფაქტი, რომ სეკულარიზაცია არ ნიშნავს რელიგიურობის გაქრობას [7, გვ. 42]. გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ პოსტკონფესიური საზოგადოებისათვის დამახასიათებელია ტენდენცია, რომლის არსია ის, რომ ადამიანები სულიერი სრულყოფილების მიღწევის გზაზე ტრადიციული რელიგიური ცხოვრების წიაღში ღვთისადმი პიროვნული ერთიანობისაკენ სწრაფვას ანიჭებენ უპირატესობას. ასეთ ვითარებაში გლობალიზაციის პროცესი ინდივიდის ცხოვრებაში რელიგიის მნიშვნელობის აქტუალიზებას უწყობს ხელს და კიდევ უფრო მეტად დააფიქრებს და მისდაუნებურად მოუწოდებს მას აბსოლუტზე [შდრ. 8].

***

ყოველივე აღნიშნულის საფუძველზე შიძლება დავასკვნათ, რომ გლობალიზაციისა და ტრადიციული რელიგიების ურთიერთობა მრავალვარიანტულია; გლობალიზაცია არ ნიშნავს რელიგიისა და რელიგიურობის გაქრობას, მაგრამ, გარკვეული აზრით, მათი შერევა აუცილებლად იგულისხმება, ოღონდ ისე, რომ ამან არ გამოიწვიოს რაღაც "საშუალო რელიგიის' წარმოშობა. გლობალიზაციისა და რელიგიის ურთიერთობის ძალზე რთულ პროცესს შეუძლია სასიკეთოდ გამოაღვიძოს რელიგიების შემოქმედებითი პოტენციალი და უბიძგოს მათ ტრადიციული პოსტულატების უფრო ადეკვატური და თანამედროვე ინტერპრეტაციებისაკენ, რაც გარდაუვალი იქნება ყოველი რელიგიისათვის დამახასიათებელი, თუნდაც თვითშენახვისა და თვითიდენტურობისაკენ ბუნებრივი მისწრაფებით.

ცხადია, გლობალიზაციის პროცესის პარალელურად ხდება საზოგადოების ახალი ტიპის _ ტრანსფორმირებადი საზოგადოების ჩამოყალიბება, რომელშიც ყველა სოციალური ინსტიტუტი ცვლილებას განიცდის. მაგალითად, ბოლო ასწლეულში შეიცვალა ეკონომიკა, პოლიტიკა, ფასეულობათა სისტემა  და სავარაუდოა, რომ ყოველივე ამის მსგავსად შეიცვალა საზოგადოების რელიგიური ცხოვრება. თანამედროვე საზოგადოებაში, რომელიც მაღალ ტექნოლოგიებსა და სამყაროს მეცნიერულ აღქმას ეყრდნობა, სამწუხაროდ მოხდა რელიგიის როლის უკანა პლანზე გადაწევა, რამაც ბევრი მკვლევარი რელიგიის გაქრობაზე აალაპარაკა. გლობალიზაციამ გამოიწვია `სამოქალაქო რელიგიის~ გაჩენა, რაც კვაზირელიგიური ლოიალურობა, სადაც მოქალაქეობა რელიგიურ შეფერილობას იღებს. ყოველივე ეს კი პოსტკონფესიური საზოგადოების ცნების წარმოშობას უწყობს ხელს. სოციოლოგების მიხედვით, ამ ტიპის საზოგადოებაში წინა პლანზე წამოიწევა ელექტრონული და კიბერეკლესიის ცნება, რომელიც ე. წ. `ვირტუალური რელიგიურობის~ საწყისად მოიაზრება. თუმცა, ყოველივე ამაში სანუგეშოა ის, რომ სოციოლოგები ყოველივე ამის შესახებ უარყოფით დასკვნებს აკეთებენ და ხაზს უსვამენ იმ ფაქტს, რომ ვერაფერი ვერ შეცვლის ღმერთთან ადამიანის პიროვნულ მიმართებას, რომელიც ყველაზე კარგად ტრადიციულ რელიგიურ ცხოვრებაშია მოცემული, ამიტომ ასეთ ვითარებაში ზოგადი დასკვნა განსახილველ პრობლემასთან დაკავშირებით შეიძლება ასეთი იყოს: გლობალიზაციის პროცესში სატანური ძალების გააქტიურება ფაქტია, მაგრამ რელიგიური თვალსაზრისით არც ისეთი ფაქტი, რაც ტრადიციულ რელიგიებს ეგზისტენციალურ საფრთხეს შეუქმნის.

ლიტერატურა:

1. ლუტიძე ბ, გლობალიზაცია: არსი, პრობლემები, 2003, თბ. 120 გვ.

2. Бек У, Что такое глобализация? Ошибки глобализма - ответы на глобализацию, 2001, М. 304 გვ.

3. ჰანთინგტონი ს, ცივილიზაციათა შეჯახება? 1997, თბ. 35 გვ.

4. ფუკუიამა ფ, ისტორიის დასასრული და უკანასკნელი ადამიანი, (1999), თბ. 380 გვ.

5. სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II, სააღდგომო ეპისტოლე, თბ., 2006.

6. გოგობერიშვილი ვ, რელიგიის პრობლემები მეცნიერულ-ტექნიკური რევოლუციის პირობებში, 1989, თბ. 109 გვ. 

7.  ქეცბაია კ, გლობალიზაციისა და რელიგიის ურთიერთმიმართების ზოგიერთი თავისებურების შესახებ. კრებული „ფილოსოფია, რელიგია, კულტურა“,  გამ. „უნივერსალი“, თბ., 2009 (რედ. ი. კალანდია, კ. ქეცბაია).

---